Woeste Grond is een samenwerkingsverband tussen vzw OpMaat en Erfgoed Noorderkempen. Samen initiëren we verschillende kunstprojecten die hun inspiratie vinden in Kempisch erfgoed en/of waardevolle landschappen. Woeste Grond doet onderzoek naar de Kempen als een actieve sociale constructie op schrale bodem.
Elk project is een co-creatie. Mensen die op een of andere manier iets te maken hebben met het specifieke erfgoed (gebruiker, buurtbewoner, bewonderaar) worden nadrukkelijk gevraagd om hun ervaringen te delen. Een jonge beloftevolle kunstenaar gaat hiermee aan de slag. De uiteindelijke output zijn heel diverse formats waarin op een kunstzinnige manier expressie wordt gegeven aan de betekenis van het erfgoed. Woeste Grond wil op die manier een andere stem of geluid over het verleden laten weerklinken en een verbinding maken tussen verleden, heden en toekomst.
Woeste Grond is een zoektocht naar zowel wetenschappelijke feiten en wetenswaardigheden als naar waargebeurde en fictieve verhalen en legendes die over het erfstuk de ronde doen. Een procesbegeleider leidt alles in goede banen. De output van dit onderzoek vormt de basis waarmee telkens een jonge beloftevolle kunstenaar aan de slag gaat.
De kunstenaars die Woeste Grond een platform aanbiedt, komen uit verschillende disciplines (beeldend, theater, muziek, video, film, audio of nog andere… ) wat resulteert in telkens andere presentatievormen zoals een expositie, een podcast, een pop-up-museum, een theatrale interventie, of nog te bedenken formats. Woeste Grond engageert de kunstenaars om specifiek op locatie te werken, weg van traditionele podia en, op basis van de vergaarde kennis en verhalen, een nieuw verhaal te realiseren. Op een speelse manier geeft de kunstenaar leiding aan het team waarbinnen de deelnemers in verschillende hoedanigheden verder participeren en, afhankelijk van het format, onderdeel kunnen worden van het werk: als onderzoeker, als bevoorrechte getuige, als gebruiker, als toeschouwer maar ook als kok, als speler, als muzikant, als tekstschrijver, ….
DOELGROEPEN
Woeste Grond rekent zowel de actieve participanten als de uiteindelijke toeschouwers tot haar doelgroepen, net omdat de grens tussen deelnemer en publiek vloeibaar is. De afbakening van de doelgroepen is niet eenduidig.
- Deelnemers uit het brede veld die het project mee vormgeven als co-creators. Mensen die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van een specifieke erfgoedcomponent zoals leden van een heemkundige kring maar ook een buurtbewoner, een vroegere of actuele gebruiker van het erfgoed of gewoon een bewonderaar. Deze mensen leveren een deel van de content en de verhalen, delen hun onderzoeksresultaten, passies en ervaringen. Zij maken deel uit van het researchteam.
- Deelnemers die meewerken aan het kunstproject. In functie van het artistieke concept is er ruimte voor acteurs, zangers, musici, vormgevers, gidsen, suppoosten, koks, … Deze lijst is niet volledig, want we streven naar originele invalshoeken.
- Jonge, beloftevolle kunstenaars. Zij worden gekozen op basis van hun inhoudelijk parcours onder voorwaarde om zich in te schrijven in het verhaal van Woeste Grond en een verbinding te maken met hun eigen praktijk. Sommige van deze kunstenaars zijn nog niet klaar voor grotere projecten binnen het kunstendrecreet en/of kiezen bewust voor het regionale verhaal.
- Bezoekers aan de verschillende evenementen. Hier mikken we op een zo breed mogelijk publiek van jong en oud. Mensen uit de onmiddellijke omgeving die nieuwsgierig zijn naar wat er in hun buurt gebeurt. Mensen uit de Kempen die getriggerd worden door de uitgangspunten van het project. Maar ook kunstliefhebbers en meerwaardezoekers zijn welkom, alsook toevallige passanten en toeristen die aangetrokken worden door de speelse en avontuurlijke projecten.
Woeste Grond geïnitieerd door OpMaat en Erfgoed Noorderkempen.
OpMaat is een open platform dat de artistieke werking van theatermaker Ignace Cornelissen verbindt met de ontwikkeling van jonge kunstenaars. Twee jaar geleden ontving Cornelissen een beurs om onderzoek te doen naar erfgoed als marker van identiteit. Hier werd de basis gelegd voor Woeste Grond.
Ignace Cornelissen is al langer geïnteresseerd in de wisselwerking tussen actuele kunst en erfgoed. Vijftien jaar geleden initieerde hij bij Productiehuis Het Gevolg een succesvolle reeks locatievoorstellingen onder de titel Littekens in het landschap waarbij opmerkelijke erfgoedsites in de Kempen inspiraties vormden voor theatervoorstellingen. Het eerste project van deze reeks (Paradijs voor futlozen) werd gerealiseerd via een intense samenwerking tussen kunstenaars en mensen uit de omgeving van de landloperskolonie in Wortel. Via deze werkwijze werd een meer duurzame relatie tussen kunstenaar en toeschouwer gecreëerd.
OpMaat wil opdrachtgeverschap op maat ontwikkelen en creëert voorstellingen, lezing-performances, kunstenparcours of nog uit te zoeken formats in samenspraak met culturele maar ook met niet-culturele partners voor zowel de schouwburg als daarbuiten op andere plaatsen.
Voor Woeste Grond zoekt OpMaat per project naar een team van boeiende kunstenaars die affiniteit hebben met het specifieke thema. Door samenwerking met jonge kunstenaars wil OpMaat hun praktijk verdiepen en hen een maximale zichtbaarheid naar een publiek toe geven (een opmaat voor verdere ontplooiing).
Met Woeste Grond willen OpMaat en Ignace Cornelissen de praktijk van storytelling en co-creatie verdiepen en zich exclusief richten op het verhaal van een regio. Door eerdere ervaringen is er al heel wat knowhow opgebouwd. Cornelissen zal in dit project fungeren als procesbegeleider. Van de kant van de artiesten is er een grote gretigheid om via nieuwe formats andere connecties met een publiek te maken. Vanuit publiekzijde zien we een veranderend patroon in de zin dat er meer naar beleving gezocht wordt en dat sommige toeschouwers graag een actievere rol toebedeeld krijgen.
Voor Erfgoed Noorderkempen past Woeste Grond binnen haar werking doordat inhoud en achtergrond handelen over de drie typen erfgoed waarrond de erfgoedvereniging werkt. Concreet betekent dit bijvoorbeeld bij het project Van God Los dat er aandacht is voor het onroerend erfgoed, (waar één van de deelwerkingen actief rond is) wat leidt tot een bouwhistorisch onderzoek, wat bij veel kerkgebouwen nog niet grondig is gebeurd. Maar daarnaast zal ook de kerkcollectie, het roerende erfgoed, onderdeel zijn van het onderzoek of van de concrete realisaties die hieruit volgen. Tenslotte ligt er een unieke kans om te werken aan een tot nog toe onbelicht aspect van het immateriële religieuze erfgoed, nl. het priesterschap. Ook hieraan wordt binnen het project aandacht besteed, door te onderzoeken hoe het priesterschap doorheen de jaren geëvolueerd is en waarom deze roeping hoe langer hoe minder blijkt te passen in een moderne samenleving. Deze combinatie van invalshoeken kan mogelijk nieuwe zienswijzen opleveren.
Naast inventariseren, onderzoeken, bewaren en borgen houdt Erfgoed Noorderkempen zich ook bezig met het ontsluiten van (cultureel en onroerend) erfgoed. Traditioneel gebeurt dit door een expo, een catalogus, … Het feit dat dit binnen Woeste Grond gebeurt door in dialoog te gaan met verschillende kunstdisciplines maakt het voor ons des te waardevoller. Dit valt immers buiten onze gebruikelijke werkwijze.
De samenwerking tussen OpMaat en Erfgoed Noorderkempen leidt tot wisselende partnerships met andere actoren (die per project worden bekeken) binnen een cultureel ecosysteem met andere beleidsdomeinen (onderwijs, toerisme, economie, ruimtelijke ordening, bedrijfsleven en middenstand).
Schaalgrootte:
Sommige projecten zullen door de specifieke omstandigheden van de locatie of de erfgoedsite slechts door een beperkt aantal bezoekers bezocht kunnen worden. In dat geval plannen we voldoende speel- of toonbeurten. Wanneer de omstandigheden het toelaten willen we het zo nu en dan ook wat grootser aanpakken om op die manier de visibiliteit van onze activiteiten voldoende in de verf te zetten.
Reikwijdte:
We bestrijken het verzorgingsgebied van Erfgoed Noorderkempen (Arendonk, Baarle-Hertog, Beerse, Hoogstraten, Kasterlee, Merksplas, Ravels, Rijkevorsel, Oud Turnhout, Turnhout en Vosselaar). Dit is ons eerste actieterrein. Maar aangrenzende erfgoedcellen hebben al aangegeven dat ze ook graag willen meewerken aan bepaalde onderdelen van Woeste Grond.
We willen onze projecten bij voorkeur ontwikkelen op minder bekende locaties in onze regio. We willen met Woeste Grond binnendringen in de haarvaten van de Kempische bloedsomloop.
Een neveneffect zou kunnen zijn dat in een latere fase een project uitgroeit tot een autonoom kunstproject dat in een licht gewijzigde vorm ook buiten de Kempen getoond kan worden. Het wordt dan een exportproduct, geïnspireerd op een stukje Kempisch erfgoed. Dit is zeker geen finaal uitgangspunt maar kan indien de vraag zich stelt onderzocht worden. (uiteraard gebeurt dit dan via een ander fiancieringsmechanisme)
Relevantie:
Woeste Grond gaat eerder voor verdieping dan voor versimpeling. De verschillende projecten willen mensen en organisaties uit diverse beleidsdomeinen met elkaar in contact brengen. Hierbij worden mogelijke nieuwe inzichten, methodieken en formats ontdekt over hoe om te gaan met de geschiedenis van een gemeenschap en hoe deze te herijken tegenover een maatschappij die voortdurend in ontwikkeling is.
Om dit verder af te toetsten willen we in de marge van onze projecten ook het debat verbreden door letterlijk het debat aan te gaan. Bij Van God Los gaat dit debat over de overname van de zorg van de parochies door de overheid en de private markt waarbij een verder professionaliseren naast een winstmaximalisatie komt te staan. Hoe zal dit verder evolueren? Past zorg binnen een commerciële logica? In de marge van ons Willem I – project wil het Vlaamse-Nederlands huis voor Cultuur en Debat DeBuren een debat organiseren over de erfenis van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in het Europa van vandaag en de rol van de regio’s in dat Europa.
FUNTIECOMBINATIES
Spreiden en presenteren
Woeste Grond zal zijn tenten opslaan op verschillende locaties in de Kempen. Sommige projecten vinden plaats op één specifieke plek (daar waar de erfgoedcomponent zich bevindt), andere projecten spelen zich af op meerdere plaatsen in de regio. Het initiatief heeft hierdoor een nomadisch karakter. De uitkomst van onze projecten is niet één finaal resultaat dat op verschillende plekken speelt/getoond wordt, maar een reizend initiatief waarbij de verschillende locaties telkens een ander werk als uitkomst heeft. Woeste Grond produceert projecten om ze te kunnen presenteren. Presenteren vormt de finaliteit van een intensief maakproces waarbij de uitkomst telkens anders is. In onze optiek is de presentatie telkens een happening of een gebeuren waarbij de maakperiode gevierd wordt. Bij voorkeur in een bijzondere setting die uitnodigt tot ontmoeting en gesprek.
Leren en participeren
Door erfgoedcomponenten in een nieuw daglicht te stellen wordt er zuurstof gegeven aan vaststaande denkbeelden wat de bezoeker/toeschouwer uitnodigt om op een speelse manier zijn kijkwijze te herdefiniëren. Woeste Grond speelt met herinnering die zij koppelt aan nieuwe verbanden om zo de blik van de participant en bezoeker te verruimen. Dit is een leerproces. Het inherent karakter van elke project nodigt zowel professionelen als leken uit om zich in te zetten als co-creator binnen het artistieke parcours, hetzij tijdens onderzoek, hetzij tijdens het eigenlijke maakproces. Woeste Grond stelt zich hierbij op als een open initiatief dat luistert naar elk voorstel die geïnteresseerden inbrengen en ziet veel rollen voor mensen die willen participeren.
Woeste Grond speelt in op de voorgestelde beleidsprioriteiten.
- aandacht voor socio-demografische uitdagingen
- transversaal samenwerken over grenzen heen
- verdiepend werken vanuit eigen sterktes
De Kempen is één van de regio’s in Vlaanderen met een sterk verouderde bevolking (na-oorlogse babyboomers). Deze trend zal zich de komende tien jaar nog verder zetten. De specifieke scoop van Woeste Grond speelt in op elementen die voor deze mensen een vorm van vereniging (geweest) is. Het delen van die ervaring vormt voor Woeste Grond een bron van inspiratie.
Naast veroudering van een deel van de populatie kent de Kempen ook veel nieuwkomers. Interessant daarbij is de vraag hoe ons kijken naar erfgoed zich verhoudt ten aanzien van een veranderende populatie van oudere autochtone bewoners en nieuwkomers. De Kempen als actieve sociale constructie op schrale grond. Enkel dankzij noeste arbeid kon vroeger de schrale zandbodem landbouwproducten voortbrengen. Deze harde labeur heeft geleid tot een arbeidsethos dat eeuwenlang de nuchtere Kempische ondernemer heeft gekenmerkt. Maar moet dit beeld niet bijgesteld worden?
Identiteit is een dynamisch gegeven dat permanent moet herijkt worden. Heeft deze herijking invloed op hoe we naar ons erfgoed kijken?
Woeste Grond vindt het samenwerken met actoren uit verschillende disciplines en beleidsdomeinen evident. Huidig projectwerk is gebaat bij deze diversiteit van vereniging. Het boort nieuwe zienswijzen aan waarbij good practices van andere organisaties inspirerend kunnen werken.
Maar Woeste Grond zoomt het sterkst in op de beleidsprioriteit: verdiepend werken vanuit de eigen sterkte. Zowel OpMaat als Erfgoed Noorderkempen hebben elk een sterke knowhow opgebouwd in hun eigen specifieke werkdomein. Voor OpMaat is dat productie in het kunstenveld. Erfgoed Noorderkempen werkt dagelijks rond het onderzoeken, inventariseren en ontsluiten van cultureel en onroerend erfgoed. Binnen Woeste Grond wordt een ruimere gemeenschap rondom een erfgoedcomponent betrokken en komen we in contact met nieuwe doelgroepen.
Voor OpMaat is de methodiek van de co-creatie een belangrijke nieuwe onderzoekspiste. Voor Erfgoed Noorderkempen ligt de spannende uitdaging om kunstdisciplines te betrekken bij de ontsluiting van erfgoed. Vast en zeker zal dit leiden tot nieuwe inzichten bij toekomstige trajecten waarbij de nieuw opgebouwde expertise beide werkingen zal verrijken. Door de samenwerking willen we deze expertise delen en elkaars zienswijze uitdagen en verbreden.